Na przestrzeni lat książki o przygodach Doroty Gale w Oz były wychwalane pod niebiosa, krytykowane, a w szczególnych wypadkach nawet zakazywane. Przetłumaczone na ponad 50 języków są wdzięcznym przedmiotem adaptacji i przeróbek. Jedną z nich jest znakomity, 6-tomowy cykl komiksowy stworzony przez scenarzystę Erica Shanowera i rysownika Skottiego Younga.
Strach na Wróble, Blaszany Drwal i Tchórzliwy Lew to bohaterowie, których dziś znają wszyscy. Jednak kiedy w 1900 roku Lyman Frank Baum wydawał „Czarnoksiężnika ze Szmaragdowego Grodu”, pierwszą książkę o przygodach Doroty w magicznej krainie Oz, nie przypuszczał, że kiedykolwiek napisze jej kontynuację. Powieść z charakterystycznymi rysunkami Williama Wallace’a Denslowa z miejsca podbiła serca młodych czytelników i przez kolejne dwa lata nie schodziła z list bestsellerów.
Na fali sukcesu książki, Baum przygotował jej sceniczną adaptację, której premiera w 1902 roku również okazała się sukcesem. Pisarz, który był także biznesmenem (prowadził dochodową farmę drobiu), zwietrzył w tym interes. Kolejną powieść „W krainie Czarnoksiężnika Oza” skonstruował już z myślą o teatralnej adaptacji. Niestety, w książce zabrakło Doroty oraz wielu bohaterów znanych z „Czarnoksiężnika”, a spektakl na jej podstawie okazał się klapą. Idąc za głosem czytelników, Baum napisał trzecią część cyklu zatytułowaną „Dorota u króla Gnomów”, w której dziewczynka ponownie była główną bohaterką. Od tego czasu pisarz, związany kontraktem z nowym, prawie co roku publikował nową powieść z krainy Oz. Dzięki ich sukcesowi Baum stał się człowiekiem zamożnym do tego stopnia, że kiedy po napisaniu szóstej części cyklu zatytułowanej „The Emerald City of Oz”, chciał porzucić serię, nie mógł już sobie na to pozwolić.
Do 1919 roku autor stworzył 14 książek opowiadających o krainie Oz, z których dwie ostatnie ukazały się już po jego śmierci. Jednak czytelnicy pokochali magiczny świat do tego stopnia, że już w 1921 roku ukazała się kolejna część cyklu napisana przez Ruth Plumly Johnson. Do 1939 roku autorka stworzyła aż 19 tomów serii, a później jej obowiązki przejęli inni twórcy. Kolejne powieści i komiksy rozbudowujące świat Oz ukazują się w USA aż do dziś.
Twórczością Bauma bardzo szybko zainteresowało się kino. Pierwsza filmowa adaptacja „Czarnoksiężnika ze Szmaragdowego Grodu” powstała jeszcze w 1910 roku. Najgłośniejszą i najbardziej znaną jest musical „Czarnoksiężnik z Oz” z 1939 roku wyreżyserowany przez Victora Fleminga z Judy Garland w roli Doroty. Duży sukces odniósł także musical „The Wiz”, który w 1978 roku zrealizował Sidney Lumet główne role powierzając Dianie Ross (Dorota) oraz Michaelowi Jacksonowi (Strach na Wróble).
Od wymyślonego przez Bauma świata swoją karierę pisarza i rysownika zaczynał również Eric Shanower, twórca głośnej „Epoki Brązu”. Pierwszymi dziełami, które zwróciły na niego uwagę czytelników i krytyków, były komiksy o świecie Oz oraz powieść „The Giant Garden of Oz”. W 1994 roku Shanower, wspólnie ze swoim życiowym partnerem Davidem Maxinem, powołali do życia wydawnictwo Hungry Tiger Press specjalizujące się w publikacji książek, płyt i komiksów poświęconych krainie Oz, zarówno tych autorstwa Bauma jak i jego kontynuatorów.
W latach 2009-2014 Shanower we współpracy z rysownikiem Skottiem Youngiem przygotował komiksowe adaptacje 6 pierwszych książek Bauma o krainie Oz: „Czarnoksiężnika ze Szmaragdowego Grodu” (The Wonderful Wizard of Oz), „W krainie Czarnoksiężnika Oza” (The Marvelous Land of Oz), „Dorota u króla gnomów” (Ozma of Oz), „Dorota i Oz znowu razem” (Dorothy and the Wizard in Oz) oraz niewydanych w Polsce „The Road to Oz” i „The Emerald City of Oz”. Cykl rozpoczyna się od historii, w której Dorota Gale po raz pierwszy trafia do magicznej krainy, gdzie w towarzystwie Stracha na Wróble, Blaszanego Drwala i Tchórzliwego Lwa wyrusza w niebezpieczną podróż i przeżywa wiele przygód. Bohaterem kolejnej jest chłopiec o imieniu Tip, a w jej finale po raz pierwszy pojawia się Ozma – prawowita władczyni krainy Oz. W następnych częściach Dorota odwiedza coraz to inne zaczarowane krainy i poznaje nowych przyjaciół, by w szóstym tomie podjąć decyzję o przeprowadzce do Oz na stałe.
Pierwszy tom serii jest równocześnie najprostszym, z prostolinijną intrygą i wyrazistymi bohaterami. Część kolejna jest już bardziej skomplikowana. Więcej w niej absurdalnego humoru, zakamuflowanych odniesień do rzeczywistości oraz gierek słownych i kalamburów, które z czasem staną się rozpoznawalnym elementem cyklu. Wraz z następnymi częściami poziom fabularnej abstrakcji rośnie. Wśród bohaterów pojawiają się księżniczka zmieniająca głowy jak kapelusze, mieszkańcy podziemnego Królestwa Warzyw, antropomorficzne lisy, mechaniczny człowiek o imieniu Tik Tak oraz gadająca kura Billina. Liczba pomysłów, jakie udało się Baumowi zmieścić na kartach swoich książek, do dziś robi wrażenie i jest jednym z powodów nieustającej popularności serii.
Shanower przeniósł liczące sobie już ponad 100 lat powieści w rysunkowe kadry na tyle wiernie, że bohaterowie komiksów mówią kwestiami wyjętymi z książek Bauma. Jednocześnie, tam gdzie to było potrzebne, scenarzysta poprawił logiczne i fabularne niedociągnięcia, których nie udało się uniknąć autorowi oryginałów.
W przypadku opisywanego cyklu tym, co czyni z „Oz” serię wyjątkową, są rysunki Skottiego Younga. Rysownik, od ponad 15 lat związany z wydawnictwem Marvel, tworzył przygody X-Menów i Spider-Mana, a na swoim koncie ma dziesiątki fantastycznych okładek (w tym do tak wdzięcznych graficznie projektów jak „X-Babies”, przedstawiających superbohaterów Marvela w wersjach dziecięcych). Jednak dopiero współpraca z Shanowerem okazała się dla niego przepustką do komiksowej pierwszej ligi. Charakterystyczny, karykaturalny styl Younga doskonale sprawdził się przy przedstawianiu magicznych światów i jego mieszkańców. Stworzone przez niego projekty postaci są urocze i zabawne (dzieci pokochają je od razu), scenografia bogata w detale i oryginalna, a kadry czytelne i bajecznie kolorowe.
Wspólne dzieło Shanowera i Younga odniosło za oceanem olbrzymi sukces. Komiksowe adaptacja powieści L. Franka Bauma zdobyły w sumie 4 nagrody Eisnera, a jej pierwsze części trafiły na listę bestsellerów dziennika „The New York Times”.
W dzieciństwie byłem wielkim fanem książkowych przygód Doroty, a wydane w Polsce powieści Bauma czytałem równie często jak „Muminki” Tove Jansson i „Doktora Dolittle’a” Hugh Loftinga. Dlatego też spotkanie z komiksową serią Shanowera i Younga było dla mnie prawdziwą podróżą sentymentalną. Podróżą, którą odbyłem już kilkakrotnie, ponieważ komiksy czytałem również z córką. Kiedy miała 3 lata wziąłem z półki „Czarnoksiężnika ze Szmaragdowego Grodu” i rysunek po rysunku, czytając i komentując wydarzenia przedstawione w kadrach, opowiedziałem jej całą historię. A potem jeszcze raz. I jeszcze raz. I jeszcze. Aż w końcu musiałem kupić nowe wydanie komiksu, bo mój TPB się rozleciał 🙂
W tym miejscu warto wspomnieć o tym, że cykl Shanowera i Younga nie jest pierwszą komiksową adaptacją twórczości L. Franka Bauma. Po raz pierwszy przygody Doroty w rysunkowych kadrach stworzył wielki John Buscema (twórca ponad 200 komiksowych zeszytów o przygodach Conana) adaptując głośny musical Victora Fleminga. Co ciekawsze, był to pierwszy komiks opublikowany wspólnie przez na co dzień rywalizujące ze sobą wydawnictwa DC Comics i Marvel! Album ukazał się w 1975 roku i został bardzo dobrze przyjęty przez czytelników. Rok później premierą miała jego kontynuacja przygotowana na podstawie „W krainie Czarnoksiężnika Oza” z rysunkami Alfredo Alcali. Zapowiedziano również część trzecią, adaptację „Doroty u króla Gnomów”, ale z powodu problemów z prawami autorskimi, projekt skasowano.
Seria „Oz” Erica Shanowera i Skottiego Younga dostępna jest w kilku wydaniach: zeszytowym, TPB, twardookładkowym oraz jednotomowym omnibusie. Osobiście, polecam wydanie w twardej oprawie. Jest większe niż TPB i na lepszym papierze, a jednocześnie wygodne w czytaniu (mają format serii DC Deluxe). Omnibus jest fantastyczny, ale „ciężki” w obsłudze, choć ma ciekawe dodatki.
Na koniec jeszcze dwa słowa na temat imprintu, w jakim ukazał się „Oz”. Choć wydawnictwo Marvel kojarzy się głównie z superbohaterami, to od 2007 roku ma w swoim portfolio również linię wydawniczą Marvel Illustrated publikującą komiksowe adaptacje klasyki literatury. Imprint zadebiutował rysunkową wersją „Księgi dżungli” Rudyarda Kiplinga, a w kolejnych latach pod jego szyldem ukazały się m.in.adaptacje „Moby Dicka” Hermana Melville’a, „Portretu Doriana Greya” Oskara Wilde’a, „Drakuli” Brama Stokera oraz czterech powieści Jane Austen, które – obok „Oz” – pozostają najpopularniejszymi tytułami tego katalogu.
Polskie tytuły książek przytaczam za tłumaczeniami Stefani Wortman. W cyklu „Z mojej półki” przedstawiam komiksy ze swojej kolekcji, które jeszcze nie doczekały się wydania na naszym rynku, a zasługują na to, by je znać.
Zdjęcia: Marvel